Dwuznaczny Typo

Cykl „Typografia Typa”, część V

X-znaki, to mój nowy termin oznaczający kilka liter (od dwóch do sześciu) oznaczających jedną głoskę. A tak zupełnie na serio, to poniżej opisałem różne przykłady pojedynczych głosek zapisywanych wieloma literami.

Przykładowa definicja digrafu – w zecerskiej nomenklaturze są to dwa grafemy składające się na jeden fonem.

Dwuznak (digraf) oznacza dwie litery, które oznaczają jedną głoskę: ch, cz, rz, dz, dź, dż (polski); ch, gh, kn, th (angielski); ly, cs, sz, zs (węgierski); дж, џь (cyrylica).

Trójznak (trigraf) definiuje trzy litery tak jak dzi w języki polskim. W niemieckim mamy sch, we francuskim aim, ain, eau, gni, uin, w węgierskim dzs, ccs. Najwięcej trójznaków, bo około dwudziestu, znajdziemy w języku irlandzkim, np. aoi, eai, adh, bhf. Ciekawe trójznaki występują w języku wietnamskim (ngh), a także w cyrylicy къь, хъв, хъу, чӀв.

Tetragrafy spotykamy w języku niemieckim jako tsch, dsch, zsch, angielskim ough, shch, chth, phth i francuskim cque, eaux, illi. Również języki połnocnokaukaskie mają swoje tetragrafy (кхъу, ллъв), a dialekty australijskie (kngw, thnw, tnyw).

Pentagraf w niemieckim, to tzsch (jak Nietzschke), w duńskim sjtsj, francuskim chtch, a w cyrylicy ХхьӀв. Język irlandzki posiada piętnaście pentagrafów, np. oighi.

Heksagrafy występują jedynie w języku irlandzkim i oznaczają głoski składające się aż z sześciu liter. Jest ich siedem, oto one: eabhai, eamhai, eadhai, eidhea, eighea, oidhea, oighea. Przykładem może być słowo leabhair oznaczające książki i wymawia się go /l̠ʲəurʲ/.

Ciekawostki

I tu powoli przekraczamy granicę między słowem, a dźwiękiem. W dialektach afrykańskich są obecne podniebienne kliknięcia nosowe (głoski mlaszczące), które zapisuje się np. tak: ǂkx, ǃʼh, ǀʼh, ǁʼh, ǂʼh, ǁnáã. Tylko czy to są litery? Można wyobrazić sobie beatboxerów, którzy swój ustny przekaz zapisywaliby takimi znakami (oni operują głównie na spółgłoskach). Natomiast poniżej można posłuchać mongolskich muzyków wykonujących śpiew gardłowy (oni operują głównie na samogłoskach).