Typo z ogonkiem

Cykl „Typografia Typa”, część III

Poprzednio wspominałem o kodowaniu znaków, a ten artykuł przybliży nam ogonki. Typo jak każdy Typo posiada ogonek. A co jeszcze mogą posiadać litery (grafemy)?

Znaki diakrytyczne, to znaki graficzne umieszczane nad, pod literą, obok lub wewnątrz niej i tworzące przez to nową literę (grafem). Używa się ich w narodowych systemach pisma, by zmienić sposób odczytu danej litery. W alfabecie polskim jest dziewięć liter utworzonych ze znaków diakrytycznych – tzw. litery diakrytyzowane: Ą, Ć, Ę, Ł, Ń, Ó, Ś, Ź, Ż oraz odpowiednio minuskuły: ą, ć, ę, ł, ń, ó, ś, ź, ż.

Wszystkie te dodatki, czyli tzw. „ogonki” mają swoje nazwy. Litery Ą i Ę posiadają po prostu ogonek. Nieco podobna jest cedylla we francuskim i tureckim umieszczana pod spółgłoską (Ç, Ş), dolny przecinek w łotewskim Ķ i Ņ lub róg w wietnamskim Ơ czy Ư. W języku greckim natomiast występują psili (ἀ, ἐ, ὠ) i dasje (ἁ, ἑ, ὡ) oznaczające przydechy w czytaniu.

Litery Ć, Ń, Ó, Ś, Ź posiadają akut (akcent ostry), który znamy także z innych języków: Á, É, Ĺ, Ṕ, Ќ. Litera Ż posiada kropkę, podobnie jak w litewskim Ė oraz w wietnamskim Ạ i Ẹ (ale u dołu). Kółko występuje w skandynawskim Å i w czeskim Ů.

Inne popularne znaki diakrytyczne, to umlaut w niemieckim (Ä, Ö, Ü), podwójny akut w węgierskim (Ű, Ő), grawis we francuskim (À, È, Ù), cyrkumfleks (daszek) w rumuńskim (Â, Î), haczek w czeskim (Č, Ž, Ř), brewis w cyrylicy i tureckim (Й, Ў, Ğ), tylda w portugalskim i hiszpańskim (Ñ, Ã, Õ).

Przekreślone litery

A co z naszym, polskim Ł? Jest to po prostu przekreślenie litery L, które spotykamy w duńskim Ø, maltańskim Ħ, staroangielskim Ð, Ꝉ, Ꝋ, Ꝥ, a także jako oznaczenie stałej Plancka ħ (h kreślne). Przekreślenie występuje czasami z literą Z jako Ƶ i może być różnie traktowane: albo jako wariant litery Ż, albo w piśmie ręcznym dla odróżnienia litery Z od cyfry 2. W piśmie ręcznym w naszej części Europy przekreśla się jeszcze cyfrę 7 linią poziomą bądź ukośną dla odróżnienia od 1. Możecie również przypomnieć sobie wczesną erę komputeryzacji, gdzie przekreślano cyfrę 0 dla odróżnienia od litery O. Do tej pory jest to używane w różnych drukach i dokumentach (np. w dowodzie rejestracyjnym), a także na niemieckich tablicach rejestracyjnych. Różne warianty tego samego grafemu określa się mianem allografu.

Znaki diakrytyczne mogą występować w różnych miejscach przy literze, stąd ich odmiany: ostry, modyfikujący środkowy, dostawny. Występują w bardzo wielu egzotycznych alfabetach np. gruziński, hinduski, chiński czy japoński, a także w międzynarodowym alfabecie fonetycznym (IPA). Zerknijcie na przykład z języka syryjskiego: ܥܨܵܨܵܐ ܐܲܠܝܼܨܵܐ. Piękne szlaczki z kropeczkami, prawda?

Ciekawostki

A jak Microsoft Word można uzyskać znaki z „ogonkami”, czyli tzw. litery diakrytyzowane? Wiadomo, że jedna z metod, to „kody z Alt”, lub skorzystanie z zakładki „Symbole”. Ale można prościej, nawet intuicyjnie. Zerknijmy na literę ü, którą łatwo wyobrazić sobie jako dwukropek nad u. Dwukropek normalnie uzyskuje się przez kombinację Shift+;, a jeśli dodamy do tego Ctrl, to uzyskamy ü. Ważna jest kolejność, spróbuj:

wciśnij Ctrl+Shift+:, puść, wciśnij U

Proste, prawda? Spróbuj samodzielnie uzyskać ñ, ç, é, ø, Û, a potem sprawdź czy poprawnie robisz:

wciśnij Ctrl+Shift+~, puść, wciśnij N
wciśnij Ctrl+,, puść, wciśnij C
wciśnij Ctrl+', puść, wciśnij E
wciśnij Ctrl+/, puść, wciśnij O
wciśnij Ctrl+Shift+^, puść, wciśnij Shift+U

Alternatywą dla „kodów z Alt” są „kody szesnastkowe z Alt”. Uzyskujemy je z tabel szesnastkowych, gdzie np. litera A jest zapisana jako U+0041.

napisz 0041, a potem wciśnij Alt+X,
lub napisz bez zer 41, a potem wciśnij Alt+X

A teraz coś, czego nigdy nie zastosujecie – będą to znaki diakrytyzowane dołączane do dowolnych liter w dowolnie wymyślonej konfiguracji. Są one ukryte pod kodami szesnastkowymi z zakresu U+0300 – U+0369. Pobawmy się z literą T, by stworzyć dziwoląga:

napisz T, a potem po kolei:
34b i Alt+X,
315 i Alt+X,
35a i Alt+X,
330 i Alt+X,

Jak już wiemy, w Unicode można zapisać ponad dwa miliony znaków, czyli że w tablicy znaków znajdują się prawie wszystkie grafemy języków świata (dodam, że są ciągle dopisywane). Więc… na jaki język trafimy wpisując:

napisz 6625, a potem wciśnij Alt+X

Uzyskamy znak 春, który w języku japońskim (zapis kanji) znaczy wiosna!

W tym cyklu także: